Zabytki Żyrardowa
Odkryj unikatową architekturę osady fabrycznej wpisanej na listę Pomników Historii
Pomnik Historii
Unikatowy zespół urbanistyczny XIX-wiecznej osady fabrycznej
Żyrardów to wyjątkowe miasto, którego centrum stanowi doskonale zachowana XIX-wieczna osada fabryczna. W 2012 roku zespół urbanistyczny dawnej osady fabrycznej został wpisany na prestiżową listę Pomników Historii, co potwierdza jego wyjątkową wartość dla dziedzictwa kulturowego Polski.
Osada fabryczna w Żyrardowie to unikatowy przykład przemysłowej urbanistyki z przełomu XIX i XX wieku. Na stosunkowo niewielkim obszarze zachował się kompletny układ urbanistyczny miasta przemysłowego z zabudową fabryczną, mieszkalną, usługową oraz obiektami użyteczności publicznej.
Zapraszamy do odkrywania najważniejszych zabytków Żyrardowa, które tworzą wyjątkowy klimat tego miasta.
Żyrardów na liście Pomników Historii
Jeden z najlepiej zachowanych przykładów XIX-wiecznej urbanistyki przemysłowej w Europie
Wpis na listę Pomników Historii
W 2012 roku żyrardowska osada fabryczna została wpisana na prestiżową listę Pomników Historii - najwyższą formę ochrony zabytków w Polsce. To wyróżnienie potwierdza wyjątkową wartość historyczną i kulturową tego miejsca.
Uzasadnienie wpisu
Żyrardowska osada fabryczna to jeden z najlepiej zachowanych przykładów XIX-wiecznej urbanistyki przemysłowej w Europie. Na powierzchni około 70 hektarów zachował się kompletny układ urbanistyczny miasta przemysłowego z:
- Zabudową fabryczną (Centrala, Bielnik, Kantor)
- Domami robotniczymi z charakterystycznej czerwonej cegły
- Willami dyrektorskimi i domami urzędniczymi
- Obiektami użyteczności publicznej (szkoły, szpital, kościoły)
- Infrastrukturą techniczną i komunikacyjną
- Terenami zielonymi i parkami
Charakterystyka architektury
Wszystkie budynki osady fabrycznej zostały wzniesione z nietynkowanej czerwonej cegły, co nadaje miastu niepowtarzalny charakter. Architektura łączy w sobie funkcjonalność przemysłową z dbałością o estetykę i komfort mieszkańców.
Tereny "Centrala" i "Bielnik"
Najważniejsze kompleksy zabytkowe to tereny "Centrala" (główne budynki fabryczne) i "Bielnik" (budynki wykańczalni). Oba kompleksy przeszły rewitalizację i obecnie pełnią nowe funkcje, zachowując swój historyczny charakter.
2012
Rok wpisu na listę Pomników Historii
70 ha
Powierzchnia obszaru objętego ochroną
XIX w.
Okres powstania osady fabrycznej
Unikat
W skali europejskiej
Znaczenie dla dziedzictwa kulturowego
Żyrardowska osada fabryczna stanowi bezcenny przykład przemysłowego dziedzictwa kulturowego Polski i Europy. Jest świadectwem rozwoju przemysłu w XIX wieku oraz życia społeczności robotniczej tamtych czasów.
Znaczenie europejskie
Jeden z najlepiej zachowanych przykładów urbanistyki przemysłowej w Europie
Wartość historyczna
Świadectwo rozwoju przemysłu lniarskiego w XIX wieku
Dziedzictwo społeczne
Przykład życia wielokulturowej społeczności robotniczej
Kategorie zabytków
Poznaj różnorodne obiekty zabytkowe Żyrardowa
Centrala - główny budynek fabryki
Rok budowy: 1885
Monumentalny budynek główny fabryki, tzw. Centrala, to jeden z najważniejszych obiektów dawnych Zakładów Lniarskich. Charakterystyczna czerwona cegła i przemysłowa architektura stanowią wizytówkę Żyrardowa.
Zobacz więcej
Bielnik - budynek wykańczalni
Rok budowy: 1889
Bielnik to budynek, w którym odbywał się proces bielenia i wykańczania tkanin lnianych. Obecnie po rewitalizacji mieści się w nim nowoczesne centrum handlowo-usługowe.
Zobacz więcej
Kantor - siedziba dyrekcji fabryki
Rok budowy: 1885
Reprezentacyjny budynek, w którym mieściła się dyrekcja fabryki. Wyróżnia się bogatszą architekturą i detalami. Obecnie mieści się w nim Muzeum Lniarstwa im. Filipa de Girarda.
Zobacz więcej
Kościół pw. Matki Bożej Pocieszenia
Rok budowy: 1903
Neogotycki kościół katolicki wybudowany dla pracowników fabryki. Charakterystyczna czerwona cegła i dwie strzeliste wieże dominują w panoramie miasta. Wewnątrz zachowało się oryginalne wyposażenie.
Zobacz więcej
Kościół Ewangelicko-Augsburski
Rok budowy: 1898
Kościół wybudowany dla pracowników fabryki wyznania ewangelickiego, głównie pochodzenia niemieckiego. Budynek w stylu neogotyckim z charakterystyczną wieżą.
Zobacz więcej
Dawna cerkiew prawosławna
Rok budowy: 1890
Cerkiew wybudowana dla pracowników fabryki wyznania prawosławnego, głównie pochodzenia rosyjskiego. Obecnie budynek pełni inne funkcje, ale zachował charakterystyczne elementy architektury.
Zobacz więcej
Domy robotnicze
Rok budowy: 1867-1900
Charakterystyczne domy z czerwonej cegły budowane dla robotników fabryki. Tworzyły całe kwartały zabudowy z wewnętrznymi dziedzińcami. Stanowią jeden z najlepiej zachowanych przykładów budownictwa robotniczego w Europie.
Zobacz więcej
Willa Dittricha
Rok budowy: 1890
Reprezentacyjna willa właściciela fabryki, Karola Dittricha. Budynek w stylu eklektycznym z bogatymi detalami architektonicznymi. Obecnie mieści się w niej Muzeum Mazowsza Zachodniego.
Zobacz więcej
Domy urzędnicze
Rok budowy: 1880-1890
Budynki mieszkalne przeznaczone dla kadry urzędniczej fabryki. Wyróżniają się lepszym standardem i bogatszą architekturą niż domy robotnicze, ale zachowują spójny styl z całą osadą.
Zobacz więcej
Resursa - dom kultury
Rok budowy: 1870
Budynek resursy, czyli domu kultury dla pracowników fabryki. Odbywały się tu wydarzenia kulturalne, przedstawienia teatralne i koncerty. Obecnie mieści się tu Centrum Kultury w Żyrardowie.
Zobacz więcej
Ochronka - przedszkole fabryczne
Rok budowy: 1876
Budynek dawnego przedszkola fabrycznego, tzw. ochronki, gdzie opiekowano się dziećmi pracowników fabryki. Jeden z pierwszych tego typu obiektów w Polsce.
Zobacz więcej
Szpital fabryczny
Rok budowy: 1892
Budynek dawnego szpitala fabrycznego, który zapewniał opiekę medyczną pracownikom fabryki i ich rodzinom. Był jednym z najnowocześniejszych szpitali w Królestwie Polskim.
Zobacz więcejMapa zabytków
Zaplanuj swoją trasę zwiedzania
Informacja turystyczna
Punkt Informacji Turystycznej
ul. 1 Maja 45, 96-300 Żyrardów
tel. +48 46 854 24 24
Trasa turystyczna
Zwiedzanie wszystkich najważniejszych zabytków Żyrardowa zajmuje około 3-4 godziny. Trasa ma długość około 3 km.
Parking
Bezpłatny parking dla turystów znajduje się przy ul. Okrzei, w pobliżu Resursy.